شقاق چیست [علت و علائم شقاق مقعدی] + انواع فیشر

بیماری شقاق مقعدی به انگلیسی : anal fissure ، پارگی کوچک و نازک روی مقعد است و میتواند در  هنگام عبور  مدفوع سخت و یا بزرگ در حین حرکت روده ایجاد شود. شقاق مقعد به طور معمول باعث ایجاد درد و خونریزی در هنگام دفع مدفوع میشود. همچنین  قسمت انتهایی مقعد را دچار اسپاسم می کند.

بیماری شقاق برای بسیاری از افراد هر چند وقت یک بار رخ می دهد و خود به خود بهبود می یابد اما اگر شقاق حاد به صورت مداوم تکرار شود باید برای درمان به پزشک مراجعه کنید. در فیلم زیر میبینیم که شقاق چگونه ایجاد می شود؟

بیماری شقاق مقعد می تواند در هر سنی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. بیشتر شکاف های مقعد با درمان های ساده مانند افزایش فیبر یا وان آب گرم بهتر می شوند ولی درمان نمیشوند.برای درمان شقاق  به پزشک مراجعه کنید. برخی از افراد که دچار این بیماری هستند، ممکن است به درمان دارویی شقاق یا گاهی اوقات به عمل جراحی شقاق نیاز داشته باشند.

شقاق و بواسیر تقریباً علائم مشابهی دارند و به همین دلیل برخی افراد این دو بیماری را با هم اشتباه می گیرند در صورتی که در ادامه با آشنایی با علائم شقاق مقعدی و علت آن می بینیم که این دو بیماری با هم متفاوت هستند.

شقاق چیست

شقاق مقعدی شبیه یک پارگی تازه است، تا حدودی شبیه برش کاغذ. شقاق مقعدی اگر برای طولانی مدت وجود داشته باشد شقاق مزمن نامیده می شود و احتمالاً پارگی عمیق تری دارد. همچنین ممکن است رشد گوشتی داخلی یا خارجی داشته باشد. شقاق اگر بیش از هشت هفته طول بکشد مزمن تلقی می شود.

بیماری شقاق مقعدی در تمام سنین ممکن است رخ بدهد و به یک گروه سنی خاص وابسته نیست. از نوزاد چند روزه گرفته تا یک فرد میانسال ممکن است دچار فیشر شوند. شیوع این بیماری در مردان و زنان نیز به یک اندازه است ولی زنان به دلیل بارداری و زایمان ممکن است بیشتر دچار شقاق مقعد شوند.

شقاق مقعدی در نوزادان و کودکان نیز بسیار شایع است اما می تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. به طور کلی، شقاق مقعدی طی چهار تا شش هفته خود به خود بهبود می یابد. اگر در این دوره شقاق بهبود پیدا نکند، می تواند مزمن شود و برای درمان شقاق مقعد به درمان دارویی یا جراحی نیاز است.

از دلایلی که شقاق یا فیشر مقعدی برای افراد بسیار دردناک بوده و آنها را آزار می دهد وجود اعصاب زیاد در ناحیه مقعد و حساس بودن این قسمت می باشد.

علائم شقاق مقعدی

موارد زیر را می توان به عنوان علائم شقاق مقعدی در نظر گرفت اما تشخیص قطعی و دقیق بیماری باید توسط پزشک انجام شود و مشاهده این علائم صرفاً به معنی ابتلا به شقاق مقعدی نمی باشد.

• احساس پارگی یا شکاف اطراف مقعد: اگر شقاق مقعدی درمان نشود و برای مدت طولانی بوده باشد ممکن است چند ترک یا برآمدگی در پوست بیرون مقعد حس شود و یا منجر به تگ پوستی و زائده اطراف مقعد شود.
• خونریزی مقعدی قابل مشاهده: اگر چند ترک و شکاف قدیمی اطراف مقعد وجود داشته باشد موجب خونریزی هنگام اجابت مزاج شده و بیمار می تواند آن را مشاهده کند.
• درد در هنگام حرکات روده و احساس سوزش و یا خارش: بیشتر افرادی که به فیشر مبتلا هستند معمولاً دچار خارش و سوزش داخل مقعد خود می شوند که دلیل آن برخورد مدفوع و ترشحات آن با شکاف ها و ترک های شقاق می باشد. البته خارش و سوزش مقعد فقط مختص شقاق نیست و ممکن است علت دیگری داشته باشد.
• مشاهده خون در دستمال کاغذی یا دستشویی: معمولاً پس از اجابت مزاج، بیماری که به فیشر مقعدی مبتلاست روی دستمال توالت خون مشاهده خواهد کرد که اگر برای درمان اقدام نکند باعث تب، تورم مقعد و افزایش عفونت خواهد شد.
• خون بر روی سطح مدفوع که با خون در مدفوع متفاوت است.
• ترشحات بدبو و خروج عفونت: معمولاً در شقاق مزمن زخم فیشر عفونت کرده و منجر به خروج ترشحات چرکی و بدبو می شود که باید فوراً برای درمان آن اقدام شود.

علائم شقاق مزمن:

• یک شقاق مقعدی طولانی مدت که مزمن نامیده می شود، احتمالاً پارگی عمیق تری دارد.
• حرکات روده ی دردناک بدون خونریزی
• درد در طول اجابت مزاج و حتی چند ساعت پس از آن
• سوزش و خارش اطراف پوسته ی مقعد
• ایجاد پوسته ی اضافه در اطراف شکاف مقعدی
• عمیق تر شدن زخم فیشر و برجسته شدن لبه ی زخم

انواع شقاق مقعد

بر اساس زمان ابتلا به شقاق می توان انواع شقاق را در دو نوع شقاق مزمن و حاد تقسیم بندی کرد. شقاق در کودکان و نوزادن نیز امری رایج است که در ادامه علائم آن را بررسی خواهیم کرد. شقاقی که تازه ایجاد شده است شقاق حاد و اگر بیش از ۸ هفته از زمان ایجاد فیشر گذشته باشد شقاق مزمن تلقی می شود.

ظاهر شقاق حاد همانند یک زخم ساده بر روی پوست مقعد است در حالیکه شقاق مزمن یک زخم عمیق همراه با التهاب و ورم و در برخی موارد برآمدگی و ضایع پوستی در اطراف مقعد می باشد.

شقاق حاد

اگر فرد برای اولین بار است که به این عارضه دچار می شود و یا کمتر از ۸ هفته از زمان ایجاد آن می گذرد، شقاق حاد حساب می شود. شقاق حاد با خونریزی و یک درد ناگهانی بروز می کند و ظاهر آن یک بریدگی طولی است که زخم فیشر عمق زیادی ندارد. می توانید در صفحه مربوط به عکس شقاق مقعدی تصاویر انواع شقاق را مشاهده کنید.

شقاق مزمن

در صورتی که شقاق حاد درمان نشود و یا به درمان آن بی توجهی شود تبدیل به شقاق مزمن خواهد شد که مراحل درمان آن سخت تر و پیچیده تر خواهد بود. پس از گذشت ۸ هفته از زمان ایجاد شقاق مزمن حساب می شود و فیشر در این حالت دارای یک زخم عمیق با لبه های برجسته بوده که ممکن است به اسفنکتر هم برسد.

شقاق در کودکان

شقاق در کودکان نیز امری شایع است و ممکن است پس از دستمال کشیدن کودک خود متوجه خون قرمز روشن روی دستمال شوید. اگر کودک یبوست داشته باشد و سعی در دفع مدفوع بزرگ و سخت داشته باشد ممکن است به شقاق مبتلا شود.

شقاق مقعدی در کودکان علاوه بر یبوست به این دلیل رخ می دهد که بعضی از کودکان هنگام اجابت مزاج عضلات مقعد خود را شل نمی کنند و از علائم آن می توان به دیدن خون در مدفوع کودکان اشاره نمود.

علت شقاق مقعدی

• یبوست یا مدفوع بزرگ و سفت
• تنگی مقعد
• اسهال مداوم
• زایمان
• مقاربت مقعدی و رابطه جنسی از پشت
• سرطان مقعد
• لوسمی
• اچ آی وی
• بیماری های التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو، کرون
• بیماری های مقاربتی

بعلاوه مواردی که در بالا ذکر کردیم نقش تغذیه و رژیم غذایی در ایجاد فیشر مقعدی را نمی توان نادیده گرفت. سبک زندگی سالم و جلوگیری از یبوست بهترین راه مقابله با این بیماری می باشد.

علت شقاق مقعدی آسیب به پوشش مقعد یا کانال مقعدی، آخرین قسمت روده بزرگ، می باشد و بیشتر در افرادی رخ می دهد که یبوست دارند، زمانی که یک مدفوع سفت یا بزرگ، پوشش مجرای مقعد را پاره می کند و باعث زخم فیشر می شود.

سایر علل احتمالی شقاق مقعدی بر اساس گزارشات سایت nhs.uk :

persistent diarrhoea
inflammatory bowel disease (IBD), such as Crohn’s disease and ulcerative colitis
pregnancy and childbirth
occasionally, a sexually transmitted infection (STI), such as syphilis or herpes, which can infect and damage the anal canal
having unusually tight anal sphincter muscles, which can increase the tension in your anal canal, making it more susceptible to tearing
In many cases, no clear cause can be identified

ترجمه:

• اسهال مداوم
• بیماری التهابی روده (IBD)، مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو
• بارداری و زایمان
• گاهی اوقات، یک عفونت مقاربتی (STI)، مانند سیفلیس یا تبخال، که می تواند کانال مقعد را آلوده و آسیب برساند.
• سفت بودن ماهیچه های اسفنکتر مقعد که می تواند کشش را در کانال مقعد شما افزایش دهد و آن را مستعد پارگی کند.
• در بسیاری از موارد، هیچ علت روشنی قابل شناسایی نیست.

اگر شقاق درمان نشود چه میشود؟

چنانچه هنگام اجابت مزاج متوجه علائم غیر عادی مثل درد و سوزش و یا خونریزی مقعدی شدید فوراً به پزشک متخصص مراجعه کنید. با توجه به شباهت علائم بواسیر و شقاق لازم است که مراحل تشخیص قطعی و دقیق توسط پزشک انجام شود.

• اگر برای درمان شقاق اقدامی نکنید: شقاق حاد به مزمن تبدیل شده و مراحل درمان سخت تر می شود.
• با توجه به زخم عمیق در شقاق مزمن و خونریزی آن ممکن است در خطر کم خونی هم قرار بگیرید.
• با توجه به درد زیاد و آزار دهنده آن هنگام نشستن، اجابت مزاج و به ظور کلی تمامی فعالیت های روزمره شما را مختل می کند.
• هرچه دیرتر برای درمان اقدام کنید و آن را به تعویق بیاندازید بهبودی و نتیجه گیری از درمان نیز سخت و دیرتر حاصل می شود.

برای جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه بهتر است از همان ابتدا برای درمان شقاق به پزشک جراح عمومی و متخصص جراحی مراجعه نمایید تا بعد از فرایند تشخیص درمان هم توسط همان پزشک صورت گیرد.

روش تشخیص فیشر

پزشک معمولاً با بررسی ناحیه اطراف مقعد ، می تواند شقاق را تشخیص دهد. ممکن است برای تأیید تشخیص، معاینه رکتوم انجام شود. به دلیل درد زیاد معمولاً بیماران مانع معاینه انگشتی توسط پزشک می شوند و پزشک از روش هایی مثل کولونوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی و آنوسکوپی برای تشخیص شقاق استفاده می کند.

آنوسکوپی : در طی این معاینه، پزشک یک آنوسکوپ را در روده وارد کند تا بتواند پارگی را ببیند. این ابزار پزشکی یک لوله نازک است که به پزشکان اجازه می دهد کانال مقعد را معاینه کنند.

استفاده از آنوسکوپ  به پزشک کمک میکند تا دلایل دیگری از درد مقعد یا رکتال مانند بواسیر را پیدا کند. در برخی موارد از درد رکتوم ، برای ارزیابی بهتر از آنوسکوپی استفاده میشود.

کولونوسکوپی : در این روش پزشک با استفاده از یک لوله باریک که سر آن دوربین قرار دارد از روده بزرگ معاینه دیجیتال انجام می دهد.

سیگموئیدوسکوپی : در این روش با استفاده از یک لوله باریک و منعطف، قسمت انتهایی روده بزرگ را برای معاینه بیماری های مقعدی بررسی می کنند.

معاینه بالینی برای تشخیص شقاق

بعد از بیان علائم شقاق مقعدی , بهترین روش برای تشخیص شکاف مقعدی معاینه بدنی است. پزشک ممکن است اطراف شکاف را معاینه کند. 

ممکن است شما به معاینه مقعدی نیاز داشته باشید(هنگامی که پزشک با یک دستکش توسط انگشت, داخل مقعد شما را معاینه میکند) یا آنوسکوپی(وقتی پزشک نور روشنی را توسط لوله درون کانال مقعد قرار می دهد) گاهی اوقات انجام دادن این کارها واجب است.

آزمایش های بیشتر

به طور کلی معاینه نیاز است. اما اگر پزشک فکر می کند یک بیماری التهابی روده منجر به شقاق مقعد شده ، ممکن است به آزمایش های بیشتری نیاز داشته باشید.

همچنین میزان و محل شقاق مقعدی می تواند علائم بیماری دیگری مانند کرون باشد.وجود برچسب پوستی در یک انتهای شکاف ممکن است به شکافهای مزمن مقعد نیز اشاره داشته باشد.  

پزشک  همچنین ممکن است برای دیدن قسمت تحتانی روده بزرگ یا سیگموئید ، یک آزمایش به نام سیگموئیدوسکوپی را پیشنهاد کند یا برای بررسی کل روده بزرگ به کلونوسکوپی احتیاج باشد. هر دو آزمایش شامل وارد کردن یک لوله ی نوری بلند، نازک، نرم داخل روده می باشد و از آنها برای جستجوی رشد غیر طبیعی تومور یا شرایط التهابی روده استفاده می شود.

چگونه از شقاق جلوگیری کنیم

• مدت زیادی در توالت نشینید.
• هنگام دفع زور نزنید.
• مقعد خود را خشک نگه دارید.
• بعد از هر بار عمل دفع خود را تمیز کنید.
• از دستمال کاغذی یا دستمال های مرطوب بدون الکل استفاده کنید.
• اسهال مداوم خود را درمان کنید. 
• از فیر یا مکمل های فیبردار استفاده کنید:اگر فیبر در رژِیم غذایی برای درمان یبوست کافی نبود , ملین میتواند کمک کننده باشد. کارکردهای آنها متفاوت است.امن ترین نوع ملین، مسهل های فله ای یا مکمل های فیبر در نظر گرفته شده است که مدفوع  را توسط جذب آب افزایش و باعث روان شدن آن میشود. همچنین به انقباضات موجود در روده بزرگ برای دفع کمک میکند. مسهل های تشکیل دهنده فله شامل کلسیم پلی کربوفیل، متیل سلولز، پیسیلوم یا دکسترین گندم هستند. این مسهل ها باید با آب مصرف شوند.
• مسدود کننده ی کانال کلسیم: مسدودکننده های کانال کلسیم داروهایی برای درمان فشار خون است و برای درمان شقاق مقعدی عاملی موثر است.
• وان آب گرم: وان را با چند سانتی متر آب ولرم پر کنید و روزی ۱۰الی ۱۵ دقیقه در آن بنشینید این کار باعث میشود، درد کاهش یابد.

چگونه علائم بیماری را کاهش دهیم؟

رعایت برخی نکات باعث میشود دفع مدفوع راحتتری داشته و به درمان شقاق کمک میکند. برای درمان، سعی کنید از یبوست جلوگیری کنید:

• خوردن یک رژیم غذایی پر فیبر مانند میوه ها و سبزیجات، نان، پاستا و برنج به بهبود علائم کمک میکنند. بزرگسالان باید روزی ۳۰ گرم فیبر دریافت کنند.
• هیدراته بمانید و مقدار زیادی مایعات بنوشید.
• مدفوع خود را نگه ندارید زیرا یبوست را تشدید میکند.
• حداقل روزی ۱۵ دقیقه ورزش کنید زیرا منجر به جریان خون بهتر در بدن میشود و خونرسانی به قسمت های تحتانی نیز افزایش می یابد.
• میتوانید از مسکن ها مانند: پاراستامول یا ایبو بروفن برای کاهش درد استفاده کنید.
• در وان آب گرم بنشینید.

سوالات متداول درباره بیماری شقاق مقعدی