سندروم روده تحریک پذیر (IBS‏) + علائم و درمان قطعی

سندرم روده تحریک پذیر به انگلیسی: Irritable bowel syndrome که همان IBS شناخته میشود نوعی اختلال روده-معده ای می باشد که موجب درد شکم، نفخ و دفع ناقص می شود. سندروم روده تحریک پذیر ممکن است در هر سنی رخ دهد ولی در خانم ها شایع تر می باشد.در افراد مبتلا به IBS، عضله روده بزرگ بیشتر از سایر افراد منقبض می شود.

 با اینکه این عارضه هیچگاه به خطر جدی مثل سرطان روده بزرگ و تغییر بافت روده تبدیل نمی شود ولی یکی از اختلالات شایع گوارشی در میان ۱۰ الی ۱۵ درصد جمعیت جهان است که هنوز علت دقیق آن مشخص نیست و ممکن است در پی یک عامل تحریک کننده روانی در افراد ایجاد شود.

علت سندروم روده تحریک پذیر

ماهیچه های روده غذا را از معده به راست روده منتقل می کنند و با یک ریتم ملایم منقبض و آرام می شوند اما اگر این عضلات دچار اسپاسم و انقباضات طولانی مدت شوند حرکت غذا در روده مختل شده و اگر سرعت آن را کاهش دهد دچار یبوست و اگر موجب حرکت سریع غذا شود دچار اسهال خواهید شد. 

• انقباضات عضلانی در روده:  دیواره‌های روده‌ها با لایه‌هایی از ماهیچه پوشانده شده‌اند که با حرکت غذا در دستگاه گوارش شما منقبض می‌شوند. انقباضات قوی تر و طولانی تر از حد معمول می توانند باعث خروج گاز زیاد، نفخ، یبوست و اسهال شود. انقباضات ضعیف می تواند عبور غذا را کند کرده و منجر به مدفوع سفت و خشک شود.

• سیستم عصبی: مشکلات مربوط به اعصاب در سیستم گوارشی و هماهنگی ضعیف سیگنال‌های بین مغز و روده‌ها می‌تواند باعث شود بدن شما نسبت به تغییراتی که معمولاً در فرآیند گوارش رخ می‌دهد واکنش بیش از حد نشان دهد و منجر به درد، اسهال یا یبوست شود.

• عفونت شدید گاستروانتریت : عفونت شدید گاستروانتریت می تواند پس از یک اسهال ناشی از باکتری یا ویروس ایجاد شود. IBS همچنین ممکن است با مازاد باکتری در روده (رشد بیش از حد باکتری) همراه باشد.

 سایر علت های این عارضه ممکن است عبور خیلی سریع یا خیلی آهسته غذا از روده، وجود عصب های بیش از حد در روده، استرس و سابقه خانوادگی، نقص و تغییر فعالیت عضلات روده که موجب حرکت غذا در بدن می شود، رشد بد شکل باکتری ها در روده و یا نوسانات هورمونی باشد. 

انواع IBS

اغلب، افراد مبتلا به IBS در برخی روزها حرکات روده طبیعی و در روزهای دیگر حرکات غیرطبیعی دارند. نوع IBS شما به حرکات غیر طبیعی روده ای که تجربه می کنید بستگی دارد:

• IBS با یبوست (IBS-C): بیشتر مدفوع شما سفت و توده ای است.
• IBS همراه با اسهال (IBS-D): بیشتر مدفوع شما شل و آبکی است.
• IBS با عادات مدفوع مختلط (IBS-M): در یک روز هم حرکات روده سخت و توده ای دارید و هم حرکات شل و آبکی.

علائم  سندروم روده تحریک پذیر 

غذا پس از وارد شدن به دهان به معده، سپس به روده کوچک و در نهایت به روده بزرگ وارد می شود. بنابراین اگر پس از صرف غذا، در ناحیه شکم و اطراف آن دل پیچه، گرفتگی و یا نفخ حس کردید ممکن است از علائم سندرم روده تحریک پذیر باشد. 

علائم سندروم روده تحریک پذیر در هر فردی با توجه به ناحیه درگیر در قسمت روده او متفاوت می باشد. اما ممکن است برخی علائم بی ربط با روده و ناشی از استرس  نیز داشته باشد: مثل خستگی و کمردرد، مشکل ادراری، بی اختیاری مدفوع و …

علائم شایع سندروم روده تحریک پذیر شامل موارد زیر است: 

• گرفتگی و درد شدید شکمی: دردی مانند تیر کشیدن یا فرو رفتن چیزی تیز به معده و در قسمت پایین شکم احساس می شود و ممکن است از چند ثانیه تا چند ساعت این درد پایدار باشد. فرد برای آرام شدن این درد دائم در حال حرکت است و نمیتواند استراحت کند. 

• ورم و نفخ شکم 

• اسهال و یبوست: اسهال از شایع ترین علائم سندروم روده تحریک پذیر است اما برخی هم دچار یبوست می شوند. 

• بوی بد دهان 

• قاعدگی نامنظم در زنان

• احساس دفع ناقص پس از اجابت مزاج 

• دفع مداوم گاز روده و بی اختیاری در کنترل باد روده

در صورت مشاهده علائم جدی تر مثل کاهش وزن زیاد و ناگهانی، خون در مدفوع (سندروم روده تحریک پذیر و خون در مدفوع) ، اسهال خونی و خونریزی از رکتوم، ورم شکمی و احساس توده سفت در شکم، تپش قلب یا نفس تنگی، احساس حالت تهوع و استفراغ مداوم باید سریعاً به پزشک مراجعه نمایید.

بیشتر بخوانید: پرولاپس رکتوم یا افتادگی راست روده چیست و چگونه درمان میشود؟

شکل مدفوع در سندروم روده تحریک پذیر 

بافت مدفوع سالم معمولاً نرم و خمیری طور است که راحت دفع شود. مدفوع شل و ابکی نشانه اسهال و مدفوع سفت و سخت نشانه یبوست است. همچنین رنگ طبیعی مدفوع در صورتی که غذای خاصی نخورده باشید قهوه ای می باشد. اما در افراد مبتلا به ibs شکل مدفوع یا سفت و سخت بوده و یا شل و آبکی یا اینکه به صورت توده های سفت و جدا از هم دفع می شود.

تشخیص سندروم روده تحریک پذیر

در گذشته هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص ibs وجود نداشت اما امروزه از طریق آزمایش خون و سایر آزمایشات زیر می توان تا حدودی مشخص کرد که فرد سندرم روده تحریک پذیر دارد یا خیر.

• آزمایش حساسیت به لاکتوز 
• آزمایش مدفوع
• غربالگری سرطان روده بزرگ

• اگر فردی سابقه خانوادگی بیماری التهابی روده، سلیاک یا سرطان روده بزرگ داشته باشد ممکن است آزمایشات بیشتری برای او انجام شود.
• بسته به علائم، سابقه خانوادگی و سایر عوامل، پزشک شما ممکن است سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی را برای بررسی دقیق‌تر روده بزرگ تجویز کند.

 این دو روش سرپایی مشابه هستند. تفاوت این است که سیگموئیدوسکوپی فقط نیمه پایینی کولون را بررسی می کند ولی کولونوسکوپی کل کولون را بررسی می کند.

از کجا بفهمیم سندروم روده تحریک پذیر داریم  

آزمایش تشخیص IBS بستگی به علائم آن در فرد دارد. در واقع آزمایش خاصی برای تشخیص سندروم روده تحریک پذیر وجود ندارد و پزشک با توجه به علائم و شدت آن ها نظر و حدسیات خود را بیان می کند. با بالا رفتن سن امکان تشخیص این عارضه سخت تر شده و ممکن است برای تشخیص دقیق تر ibs  نیاز به گاستروسکوپی، کولونوسکوپی، آزمایش باریم و … باشد.

بهترین روش برای اینکه بفهمیم سندروم روده تحریک پذیر داریم یا نه اینست که در یک دفترچه، مواد غذایی و خوراکی هایی که مصرف می کنید را یادداشت کنید و سپس توجه کنید که پس از مصرف کدام مواد غذایی دچار درد شکمی، نفخ و یا اسهال و … می شوید. 

در صورتی که این مواد غذایی را حذف کردید و دیگر به آن علائم دچار نشدید به احتمال زیاد سندروم روده تحریک پذیر دارید. 

درمان سندروم روده تحریک پذیر

درمان سندروم روده تحریک پذیر معمولاً با توجه به قسمتی که درد، اسپاسم و گرفتگی های روده وجود دارد انجام میشود و شامل موارد زیر است: 

• درمان دارویی برای اسپاسم و گرفتگی معده 
• مصرف مسهل، ملین و نرم کننده مدفوع برای برطرف کردن یبوست 
• دارو برای درمان دل پیچه و نفخ 

در مورد اینکه قرص اعصاب برای روده تحریک پذیر درمان حساب می شود یا نه باید بگوییم که معمولاً داروهای ضدافسردگی برای افرادی که با درمان های دیگر نتیجه نگرفته اند تحت نظر پزشک به کار گرفته می شود. 

درمان قطعی سندرم روده تحریک پذیر وجود ندارد و تنها با اصلاح رژیم غذایی و مصرف دارو می توان شدت علائم آن را کاهش داد. کنترل استرس و تنش های روحی نیز در بهبودی موثر بوده و به همین دلیل انجام ورزش های آرامبخش مثل یوگا و مدیتیشن توصیه می شود.

بهتر است از غذاهای مفید برای روده تحریک پذیر مثل کینوا، برنج، شیر بدون لاکتوز، سبزیجاتی مثل کدو، هویج، بادمجان و تخم مرغ بیشتر استفاده کنید و از مواد غذایی حاوی گلوتن (نان، جو، چاودار، گندم، ماکارونی، پاستا) پرهیز نمایید. در این مواد غذایی گلوتن که نوعی پروتئین است وجود دارد و در افرادی که عدم تحمل گلوتن (یکی از علائم پنهان سندروم روده تحریک پذیر) دارند موجب آسیب به روده ها می شود.

داروی جدید سندرم روده تحریک پذیر

داروی سندروم روده تحریک پذیر برای کاهش اسپاسم روده ها نیم ساعت قبل از غذا و با تجویز پزشک مصرف شود. انواع داروها مثل هیوسین، دی سیکلومین، بلادونا و یا داروهای ضد نفخ ممکن است تجویز شود.

همچنین داروهایی مثل آلوسترون، ریفاکسیمین و آنتی بیوتیک برای کاهش اسهال ناشی از ibs موثر بوده و داروی الوکسادولین نیز تنها در موارد شدید و پیشرفته تجویز می شود. 

توجه داشته باشید که این داروها باید فقط توسط پزشک تجویز شود و مصرف خودسرانه آن ها به هیچ وجه توصیه نمی شود.

بهترین قرص برای سندروم روده تحریک پذیر حتما باید با تشخیص پزشک و با توجه به علائم بیمار و سلامت عمومی او تعیین شود.

درمان سنتی سندروم روده تحریک پذیر

در طب سنتی اعتقاد بر این است که بیشتر افراد دارای طبع سرد و بلغمی به این سندروم دچار میشوند و با استفاده از گیاهانی مثل بابونه، آویشن و زیره باید اصلاح شوند. چای و میوه بلافاصله بعد از غذا نباید مصرف شود و مصرف لبنیات نیز تا حد ممکن کاهش یابد.

درمان گیاهی سندرم روده تحریک پذیر

مصرف برخی از گیاهان آرام بخش و ضد التهاب و اسپاسم مانند بابونه، آویشن، نعناع، اسطوخودوس، پونه  و کندر در درمان گیاهی سندروم روده تحریک پذیر موثر می باشد.

نکات کمکی برای درمان ibs

تا زمانی که تحت درمان هستید بهتر است از مصرف غذاهایی که باعث تشدید مشکل میشوند و به مواد غذایی fodmap معروف هستند(غذاهایی که دیر هضم و دیر جذب هستند) مانند سیر، پیاز، لوبیا و … خودداری کنید و از رژیم غذایی low-FODMAP پیروی نمایید.

• کاهش استرس و اضطراب می تواند در روند درمان شما کمک کننده باشد. 
• تا جایی که می توانید غذاهای خانگی را با استفاده از مواد تازه بپزید.
• استفاده روزانه از ویتامین های گروه ب و ماست پروبیوتیک 
• عدم استفاده از کافئین، الکل و سیگار 
• روزانه تا ۱ قاشق غذاخوری بذر کتان (کامل یا آسیاب شده) بخورید.
• از غذاهایی که هضم آنها سخت است (مانند کلم، کلم بروکلی، گل کلم، کلم بروکسل، لوبیا، پیاز و میوه های خشک) اجتناب کنید.
• از محصولات حاوی شیرین کننده ای به نام سوربیتول اجتناب کنید.
• می توانید از قرص های نعناع برای کم شدن اسپاسم روده استفاده کنید. 
• افزایش مصرف مایعات و نوشیدن آب کافی + رژیم سرشار از فیبر 
• به جای خوردن غذای زیاد در یک وعده وعده های خود را کوچک تر کنید و دفعات آن را زیاد کنید.
• تحرک و ورزش مرتب می تواند در بهبود علائم و کاهش استرس موثر باشد.
• مصرف لبنیات پرچرب، غذاهای تند و غلات را محدود کنید. 

خطرات سندروم روده تحریک پذیر

• مشکلات روحی و استرس، افسردگی، اضطراب، بی خوابی و … به دلیل نداشتن درمان موثر و درد و ناراحتی مداوم 
• کاهش شدید وزن بدن و مشکلات مربوط به سوء جذب 
• اختلال در انجام فعالیت های روزمره و کیفیت ضعیف زندگی
• التهاب و تحریک روده 
• یبوست و اسهال مداوم می تواند موجب بیماری هایی مثل بواسیر یا هموروئید شود.

سندروم روده تحریک پذیر و درد پهلو

افرادی که سندرم روده تحریک پذیر دارند به دلیل اختلال عملکرد روده ها در هضم و جذب غذا، درد و گرفتگی در پهلوها و ناف را احساس می کنند. درد پهلو در سندروم روده تحریک پذیر با درد کلیه و تخمدان ها متفاوت است و نباید اشتباه گرفته شود. این درد معمولاً با خوردن غذا بیشتر شده و بعد از تخلیه گاز روده ها کاهش می یابد. 

سندرم روده تحریک پذیر و لاغری

به طور کلی سندروم روده تحریک پذیر می تواند موجب تغییر وزن بدن شود و این تغییر وزن در اثر اسهال(کاهش وزن) یا یبوست(افزایش وزن) می باشد. اما در مورد اینکه آیا سندروم روده تحریک پذیر موجب لاغری می شود یا خیر باید بگوییم که برخی بیماران به دلیل بروز ناراحتی و درد شکمی پس از مصرف غذا، از غذا خوردن اجتناب می کنند و این باعث لاغری می شود البته این نوع لاغری به هیچ عنوان مطلوب نبوده و در واقع ویتامین ها و پروتئین ها و مواد معدنی بدن از دست می رود.

سوالات متداول درباره سندروم روده تحریک پذیر